PRL - kiedy powstała i jak długo funkcjonowała Polska Rzeczpospolita Ludowa?

Koncepcja powstania państwa komunistycznego

Koncepcja utworzenia z Polski państwa komunistycznego zrodziła się wśród komunistów, którzy odnosili się do rewolucji komunistycznej na świecie.

Najpierw, w efekcie rewolucji październikowej w 1917 roku komuniści przejęli władzę w Republice Rosyjskiej. Utworzona Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka obrała sobie za cel wprowadzanie komunistycznego ustroju w krajach sąsiadujących.

Współpraca polskich komunistów z Rosją Sowiecką w czasie inwazji na Polskę obejmowała, oprócz walki w szeregach Armii Czerwonej przeciwko Wojsku Polskiemu, również powołanie marionetkowego rządu planowanej Polskiej Republiki Rad. Działający w sierpniu 1920 roku Polrewkom, na czele którego stali Julian Marchlewski, Feliks Dzierżyński i Feliks Kon był prototypem utworzonego w 1944 roku Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.

Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego

22 lipca 1944 roku na antenie Radia Moskwa podano informację o powołaniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego PKWN. 6 sierpnia 1944 roku odbyły się rozmowy między premierem rządu RP na uchodźstwie Stanisławem Mikołajczykiem a przedstawicielami PKWN. Przedstawiciele PKWN zaproponowali Mikołajczykowi stanowisko premiera w przyszłym rządzie jedności narodowej za cenę odrzucenia konstytucji kwietniowej.

Zadaniem nowego rządu byłoby przygotowanie wyborów do Sejmu, który miał uchwalić nową konstytucję i wybrać prezydenta. 30 sierpnia przewodniczący Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej Stanisław Grabski spotkał się z ambasadorem ZSRR i przekazał mu ustne wyjaśnienia Mikołajczyka. Memorandum rządowe zostało zignorowane przez Stalina i przekazane PKWN.

Powstały system polityczny w praktyce zapewniał rzeczywistą władzę aparatu Polskiej Partii Robotniczej i kontrolowanie władz i instytucji państwa, partii politycznych, organizacji społecznych, gospodarki, w warunkach ograniczonej suwerenności. Można powiedzieć, że wtedy Polacy kolejny stracili swoją niepodległość.

Postanowienia konferencji jałtańskiej i powstanie PRL

W ramach realizacji postanowień konferencji jałtańskiej w czerwcu 1945 odbyły się w Moskwie rozmowy dotyczące wyłonienia rządu Polski uznanego zarówno przez ZSRR, jak i Wielką Brytanię i USA. W rezultacie rozmów powołany został Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej. Premierem został Edward Osóbka-Morawski.

22 lipca 1952 roku Sejm uchwalił formalnie Konstytucję Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Faktycznym autorem konstytucji był Bolesław Bierut, a w jego projekcie poprawek dokonywał Stalin. Na wzór innych „demokracji ludowych” zmieniono nazwę państwa na Polska Rzeczpospolita Ludowa. Urząd prezydenta zniesiono, a jego kompetencje przejęła kolegialna Rada Państwa, kadencja Sejmu trwała 5 lat a rad narodowych trzy lata.

Jak wyglądało życie w PRL?

Przedstawicielom młodego pokolenia trudno to dzisiaj wytłumaczyć. Miliony Polaków pamiętają jednak władze sprawowaną przez towarzyszy z Polskiego Związku Partii Robotniczej, cenzurę czy kolejki po papier toaletowy. Znakomicie klimat tamtych lat obrazuje materiał Aleksandra Kaczorowskiego. W materiale, który powstał w ramach wspólnego cyklu Deutsche Welle i Newsweek Polska, czytamy m.in.:

Koniec PRL i przejęcie władzy przez opozycję

W latach 1989–1991 PRL przekształciła się w demokratyczną Rzeczpospolitą Polską, określaną jako III Rzeczpospolita. 29 grudnia 1989 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, przywracając historyczną nazwę państwa, a więc Rzeczpospolita Polska oraz dawne godło - orła w koronie.

Z konstytucji usunięto m.in. zdania o socjalizmie i gospodarce planowej oraz regulacje dotyczące przewodniej roli PZPR. Suwerenem stawał się Naród, rozumiany jako wspólnota równoprawnych obywateli, który "sprawuje władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do Sejmu, Senatu i do rad narodowych; sprawowanie władzy następuje także poprzez wyrażanie woli w drodze referendum".

29 stycznia 1990 r. uczestnicy XI Zjazdu PZPR w Warszawie przyjęli uchwałę o zakończeniu działalności partii.

Istniejąca od 1948 r. PZPR przez ponad 40 lat sprawowała w Polsce najpierw totalitarną, a następnie autorytarną władzę, odpowiadając m.in. za stalinowski terror, pacyfikacje protestów społecznych z roku 1956 i 1970 oraz represje stanu wojennego.