Rewolucja kulturalna - jak komunizm doprowadził do konfliktu i cierpienia w Chinach? Wielki skok, Maoizm, Hunwejbini

Czym była rewolucja kulturalna?

Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna była ruchem społeczno-politycznym w Chinach, zainicjowanym w 1966 r. przez ówczesnego przywódcę Chińskiej Republiki Ludowej Mao Zedonga. Oficjalnym celem rewolucji było pozbycie się z kraju tych elementów burżuazyjnych i kapitalistycznych, które stanowiły zagrożenie dla komunizmu. W praktyce jednak Mao dążył do eliminacji politycznych rywali i wprowadzenie w życie własnej ideologii — maoizmu, powstałej na kanwie ideologii komunistycznej.

Tło rewolucji kulturalnej

Prowadzona w latach 1958-1962 przez Mao Zedonga kampania gospodarcza "Wielki skok naprzód" w ramach polityki trzech sztandarów, doprowadziła kraj do ruiny gospodarczej i klęski głodu. Doszło do odsunięcia Mao od władzy, na rzecz Liu Shaoqi i skupionych wokół niego polityków, którzy dążyli do regulacji gospodarki Chin. Zaplanowane przez Shaoqi zmiany przyniosły sukces, prowadzona przez niego polityka ekonomiczna doprowadziła do rozwoju rolnictwa i przemysłu lekkiego, a także eksportu.

Mao obawiał się całkowitego odsunięcia od władzy, a politykę prowadzoną przez Shaoqi uznawał jako pierwsze kroki do przywrócenia kapitalizmu. Planował wielki powrót mając poparcie w dowodzonej przez Lin Biao armii, którą ten zindoktrynował, zakorzeniając w żołnierzach ideologię maoizmu i zapał do rewolucji.

By krzewić w obywatelach maoizm, w 1962 r. powstał Ruch kształcenia socjalistycznego. Propagował on wzorce i postawy, które wspierały ideologię. W 1964 r. powstała tzw. Czerwona książeczka, tj. Cytaty Przewodniczącego Mao, która miała stać się zbiorem zasad dla narodu chińskiego.

Innym elementem propagandy była kulturowa działalność Jiang Qing, żona Mao dążyła do stworzenia rewolucyjnej kultury w duchu maoizmu. Za preludium rewolucji uznawany jest artykuł podopiecznego Jiang — Yao Wenyuana, który krytykował sztukę Wu Hana "Dymisja Hai Rui", odbieraną jako krytyka Mao.

Rewolucja kulturalna

Za właściwy początek rewolucji kulturalnej uważa się posiedzenie Biura Politycznego KC KPCh 16 maja 1966 r. Podczas zebrania została utworzona grupa do spraw Rewolucji Kulturalnej, w której skład weszli m.in. Jiang Qing, Chen Boda, Yao Wenyuan i Zhang Chunqiao. Grupa miała walczyć z zakamuflowanymi antysocjalistycznymi działaczami burżuazyjnymi ze struktur partii. Już 18 maja doszło do pozbawienia stanowisk pierwszych polityków.

Początki Czerwonej Gwardii

Wydarzenia z posiedzenia Biura Politycznego szybko zyskały rozgłos w kraju. Na uczelniach pojawiać się zaczęły gazetki z hasłami zachęcającymi do rewolucji. Studenci i inni młodzi, zaczęli tworzyć oddziały czerwonej gwardii, deklarując całkowite poparcie dla Mao i konieczność przejęcia władzy nie tylko na uczelniach, ale także w wojsku i partii. Zwolennicy Mao zaczęli nosić opaski z napisem "Czerwona Gwardia".

Liu Shaoqi podjął wszelkie działania, by zapobiec rozprzestrzenianiu się buntu w kraju, jednak nieskutecznie. Z początkiem sierpnia odbyło się zebranie KC, które usunęło Lia Shaoqi ze stanowiska wiceprzewodniczącego partii, mianując Lin Biao w jego miejsce. Przyjęto także program rewolucji kulturalnej.

Działania rewolucjonistów

18 sierpnia na placu Tian'anmen zgromadziły się miliony członków Czerwonej Gwardii, by zobaczyć Mao i Lin Biao. Ten ostatni zachęcał tłum do buntu i rewolucji. Odezwa przyniosła skutki, po wielomilionowym zgromadzeniu z 18 sierpnia kraj pogrążył się w rewolucyjnym chaosie. Czerwonogwardziści torturowali kontrrewolucjonistów, rabowali ich domy i niszczyli sprzęty, prześladowania dotknęły dziesiątki milionów ludzi. Łupem rewolucjonistów padły także muzea czy dzieła sztuki, prześladowano intelektualistów, uczniów, kobietom obcinano długie włosy. Premier Zhou Enlai chcąc zminimalizować straty, nakazał żołnierzom obronę najważniejszych obiektów, jednak nie dali oni rady rewolucjonistom.

Poza zniszczeniami, które dotknęły kraj, na kilka lat zamarła także kultura chińska, do 1972 r. w Chinach nie nakręcono żadnego filmu fabularnego. Nastąpiło też całkowite zamrożenie stosunków z zagranicą. Poza Kairem zostali odwołani wszyscy chińscy ambasadorzy, agresywna postawa Chin doprowadziła też do konfliktu z ZSRR.

Wydarzenia z Wuhan

Z początkiem 1967 r. armia dostała rozkaz "wspierania lewicy" co niemalże doprowadziło do wojny domowej. Rozpoczął się proces przejmowania władzy w strukturach samorządowych, w walce o władzę używano nawet czołgów. Dopiero wydarzenia z końca lipca z Wuhan, kiedy to lokalni dowódcy zaczęli współpracować z nielubianym oddziałem Czerwonej Gwardii, uświadomiły Mao, że sprawy zaszły za daleko. Mao Zedong nakazał żołnierzom przywrócenie porządku w kraju, rozwiązano kampusy Czerwonej Gwardii, a jej działaczy zesłano do pracy na wsiach.

Próba zamachu

13 września 1971 r. ogłoszono w oficjalnym komunikacie, że Lin Biao zginął w katastrofie lotniczej, podczas ucieczki do ZSRR, jednak do tej pory jego śmierć pozostaje niewyjaśniona. Według oficjalnej wersji Biao postanowił dokonać wraz ze swoim synem — marszałkiem lotnictwa, zamachu stanu.

Stworzony w tym celu "Projekt 571" zakładał wysadzenie pociągu, którym Mao wracał do Pekinu. Niespodziewanie jednak Mao zdecydował się na wcześniejszy powrót w wyniku czego, do zamachu nie doszło. Lin jednak obawiając się konsekwencji, zdecydował się uciec do ZSRR. Nigdy nie potwierdzono wersji dotyczącej śmierci Lina, jego odejście spowodowało jednak wyeliminowanie frakcji wojska z kierownictwa partii.

Koniec czasów rewolucji kulturalnej

8 stycznia 1976 r. zmarł Zhou Enlai, nowym premierem został Hua Guofeng. Podczas święta zmarłych 5 kwietnia na placu Tian'anmen zebrały się tłumy, by uczcić śmierć premiera.

9 września 1976 r. zmarł Mao Zedong, w zgodzie z jego ostatnią wolą władzę w państwie pozostawiono w rękach Hua Guofenga. Niezadowolona z tej decyzji była banda czworga, jednak większość żołnierzy armii cechowało wrogie nastawienie do Jiang Qing i jej grupy. W noc z 5 na 6 października członkowie bandy czworga, w skład której wchodzili Zhang Chunqiao, Wang Hongwen, Yao Wenyuan i Jiang Qing zostali aresztowani. Na wieść o pojmaniu bandy czworga na ulicach Chin pojawiły się tłumy, dające upust swojej radości. To wydarzenie zakończyło rewolucję kulturalną.