Budżet państwa - czym jest i jakie pełni funkcje?
Czym jest budżet państwa?
Jest nieodłącznym elementem w każdym kraju. Budżet państwa to tak naprawdę plan, który obejmuje wszystkie dochody oraz wydatki rządu. Zawsze określa się go na okrągły rok. Termin jest ustalany indywidualnie - niekoniecznie musi to być styczeń.
W przypadku budżetu państwa mowa jest o rozumieniu pojęcia w trzech różnych formach. W rozumieniu ekonomicznym jest to fundusz pieniężny, prawnym - akt normatywny, z kolei w przypadku technicznym mowa o czynnościach, które są związane z gromadzeniem, a także wydawaniem pieniędzy.
Trzeba podkreślić, że jest to absolutna podstawa do pracy władzy wykonawczej, czyli rządu. Upoważnia do rozchodów budżetu państwa, a także uwzględnia planowane saldo przychodów. Dokument musi być zatem przygotowany skrupulatnie, tak aby był zgodny ze stanem faktycznym.
Jakie funkcje pełni budżet państwa?
Funkcje budżetu państwa są dość łatwe do zinterpretowania. Przede wszystkim mową tutaj zarówno o pobudzaniu, jak i ograniczaniu rozwoju gospodarczego konkretnego kraju.
Dba o to Ministerstwo Finansów, które przy pomocy projektu ustawy budżetowej, przygotowuje plan, który gra istotną rolę w procesie społeczno-ekonomicznym.
W przypadku budżetu państwa mowa o m.in. funkcji redystrybucyjnej. Polega ona na przejęciu podatków, ceł, a także innych opłat od gospodarstw domowych, a także przedsiębiorstw. Następnie środki są rozdzielane pomiędzy innymi podmiotami.
Przyglądając się funkcjom budżetu państwa nie można również pominąć stabilizacji, a wszystko po to, aby wzrost gospodarki był zrównoważony. Do tego dochodzi także funkcja fiskalna oraz stymulująca.
To oznacza, że właściwe sporządzenie ustawy budżetowej może znacząco wpłynąć na popyt oraz ceny produktów oraz usług.
Poznaj zasady budżetowe
Tworzenie budżetu państwa wiąże się z szeregiem zasad, których należy ściśle przestrzegać. Nie jest to łatwe, a wśród najważniejszych można wyróżnić zasadę:
- równowagi,
- jedności formalnej,
- jedności materialnej,
- powszechności,
- zupełności,
- dualizmu budżetowego,
- szczegółowości,
- operatywności,
- przejrzystości,
- realności.
Wśród innych istotnych zasad znajduje się ta dotycząca jawności, co oznacza, że przygotowywanie, uchwalanie, a także sama realizacja i kontrola budżetu musi być ogłaszana, tak aby każdy obywatel miał do niej dostęp.
W praktyce sprowadza się to do tego, że te informacje publikuje się w Dzienniku Ustaw.
Kolejna istotna zasada mówi o racjonalności ustaw budżetowej. Wydawanie środków musi zatem przebiegać w sposób oszczędny, a przede wszystkim, jak sama nazwa wskazuje, racjonalny. A zasada jednoroczności polega na tym, że budżet jest przyjmowany na okrągły rok. Inaczej nazywa się ją zasadą rygoru budżetowego.
Ustawa budżetowa
Zapisy ustawy budżetowej obejmują m.in. łączną kwotę planowanych wydatków, rozchodów budżetu państwa, wynik budżetu środków europejskich, kwotę planowanego limitu wydatków czy limit zobowiązań z tytułu kredytów oraz emitowanych papierów wartościowych.
Ważnym aspektem jest to, że ustawa budżetowa zawiera wiele załączników. Sam budżet nie jest jedyny. Mowa tutaj m.in. o zestawieniu przychodów oraz wydatków czy planach przychodów oraz rozchodów. Jest to zatem złożony dokument, który powinien być jak najbardziej szczegółowy, tak aby w przyszłości nie było wątpliwości podczas wydatkowania środków.
Budżet państwa - dochody oraz wydatki
Zdecydowanie w budżecie państwa jest więcej rodzajów wydatków, niż dochodów. Środki mogą być bezzwrotne, takie jak czynsze, cła oraz podatki, a także zwrotne, a więc kredyty, pożyczki, obligacje oraz weksle.
Jeżeli mowa o wydatkach budżetowych, to w tym przypadku klasyfikacja obejmuje wiele różnorodnych działów, wśród najważniejszych można wyróżnić:
- naukę,
- rolnictwo,
- oświatę,
- szkolnictwo wyższe,
- opiekę zdrowotną oraz społeczną,
- wymiar sprawiedliwości,
- administrację publiczną,
- obronę narodową,
- dotacje do mieszkalnictwa i gospodarstw komunalnych.
To tak naprawdę jedynie kilka najistotniejszych wydatków, z którymi na co dzień boryka się każde państwo. W praktyce jest ich oczywiście znacznie więcej.
Z czego najczęściej finansowane są wydatki?
Przede wszystkim z podatków. Tak powinno się to odbywać w przypadku najbardziej zrównoważonego budżetu.
Nie zawsze jest to jednak możliwe, wtedy konieczne jest wzięcie przez rząd kredytu albo pożyczki. Popularne jest również kreowanie dodatkowej bazy monetarnej. W takiej sytuacji budżet państwa obejmuje możliwość "drukowania" dodatkowych pieniędzy. Konieczne w takim przypadku jest porozumienie pomiędzy rządem oraz bankiem centralnym.
Nieco bardziej kosztownym rozwiązaniem jest finansowanie przy użyciu emisji obligacji państwowych. Wtedy stopy procentowe rosną, a nie maleją, jak w przypadku powyższej metody.
W Polsce okres ustawy budżetowej pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Za każdym razem budżet ogłasza się w Dzienniku Ustaw, tak aby był on jawny, a każdy chętny obywatel miał dostęp do informacji w nim zawartych. Niekiedy, w wyjątkowych sytuacjach, takich jak klęski żywiołowe nie ma możliwości przedstawienia ustawy budżetowej w pełnej formie. Wtedy tworzony jest projekt ustawy o prowizorium budżetowym.
