Fake newsy - czym jest i jak go rozpoznać?
Co to jest fake news?
Fake news odnosi się do nieprawdziwych informacji, które są publikowane w mediach, głównie w mediach społecznościowych. Istotną rolę pełni tu jednak intencja nadawcy, gdyż czasami domniemana fałszywa informacja w rzeczywistości może być jedynie satyrą, skierowaną na rozrywkę.
Fałszywe wiadomości są tworzone, a następnie rozpowszechniane z powodów politycznych, finansowych, a także ideologicznych. Często, by przyciągnąć uwagę odbiorców, stosowane są w nich chwytliwe nagłówki nazywane clicbaitami.
Fake newsy często pojawiają się na portalach informacyjnych, które podszywają się pod znane media, lub na portalach, na których nie ma żadnych informacji o tym, kto je tworzy.
Analizę fałszywych wiadomości prowadzi m.in. EUvsDisinfo, utworzone w 2015 roku przez Unię Europejską. W Polsce organizacją zajmującą się wykrywaniem fałszywych wypowiedzi zajmuje się m.in. Stowarzyszenie Demagog.
Demagog - stowarzyszenie, które piętnuje fake newsy
Członkowie stowarzyszenia Demagog podkreślają, że ich misją jest walka z fałszywymi informacjami i dezinformacją oraz dostarczanie rzetelnych i sprawdzonych informacji:
Poprzez edukację społeczeństwa chcemy podnosić jakość debaty publicznej w Polsce i promować najwyższe standardy, tak aby decyzje podejmowane przez obywateli były świadome i oparte na faktach. Chcemy, by dobre praktyki zapewniania bezstronnej i wiarygodnej informacji stały się standardem zarówno w świecie polityki, jak i dziennikarstwa czy nauki. Działamy na rzecz edukacji obywateli – chcemy budować silne społeczeństwo obywatelskie, które weryfikuje informacje oraz sięga do pierwotnych i nieprzetworzonych źródeł, dzięki czemu świadomie kształtuje swoje opinie.
Na swojej stronie internetowej stowarzyszenie analizuje szereg wypowiedzi polskich polityków, które nie do końca lub wcale nie są prawdziwe. Pokazuje fałszywe informacje i wypowiedzi osób publicznych, analizuje je i weryfikuje.
Akademia Fact-Checkingu to projekt edukacyjny Stowarzyszenia Demagog skierowany do uczniów i studentów, nauczycieli i edukatorów i biznesu. Wykorzystując swoje doświadczenie w fact-checkingu, eksperci portalu demagog.org.pl prowadzą warsztaty, podczas których wyjaśniają, w jaki sposób wyszukiwać i weryfikować informacje, oceniać wiarygodność źródeł, korzystać z narzędzi online oraz jak walczyć z fake newsami.
Skąd się wziął fake news?
Fake newsy były znane już od starożytności, ale ich liczba zwiększyła się wraz z rozwojem środków masowej komunikacji. Zjawiskiem ogólnoświatowym fake news stał się w XXI wieku.
Podczas wyborów w Stanach Zjednoczonych w 2010 roku, fałszywe wiadomości wywołały duże kontrowersje. Niektórzy komentatorzy zwracali uwagę na szkody wyrządzone dla zaufania publicznego.
Jestin Coler, kierujący stronami z fałszywymi wiadomościami, już po odejściu z branży ujawnił, dlaczego twórcy fałszywych wiadomości tworzą i je rozpowszechniają. Przyznał, że jego firma generowała zyski z reklam sięgające kilkudziesięciu tysięcy dolarów miesięcznie. Zarzuty o generowanie i rozpowszechnianie fałszywych informacji stawiano także użytkownikom Facebooka. Mark Zuckerberg tak na nie odpowiadał:
Myślę, że pomysł jakoby fałszywe wiadomości na Facebooku wpływały na wybory w jakikolwiek sposób jest to dość szalony
Kilka dni później przyznał jednak, że Facebook szuka sposobów na walkę z fałszywymi informacjami.
W 2017 roku współtwórca World Wide Web powiedział, że fałszywe wiadomości są jednym z trzech najbardziej szkodliwych nowych trendów w Internecie.
W 2014 roku rosyjski rząd rozpowszechniał fałszywe wiadomości za pośrednictwem rosyjskich państwowych firm medialnych. Dwa lata później NATO poinformowało, że obserwuje znaczny wzrost rosyjskiej propagandy i fałszywych wiadomości po aneksji Krymu w 2014 roku przez Rosję. Fałszywe wiadomości miały pochodzić od rosyjskich urzędników, następnie były również rozpowszechniane na poziomie międzynarodowym przez agencję Reuters i publikowane w najbardziej popularnych serwisach informacyjnych w USA.
Rodzaje fake newsów
Typowe błędne informacje to fałszywe połączenie faktów, błędna informacja lub treść. Z kolei świadoma manipulacja to taka, której towarzyszy intencja dokonania szkody lub osiągnięcia zysku poprzez manipulację treścią, fabrykowanie treści, fałszywą treść lub fałszywy kontekst. Mówiąc o fake newsach nie możemy też zapomnieć o materiałach propagandowych.
Jak się rozprzestrzenia fake news?
Miesięcznik branżowy Press podkreśla, że ich największym sprzymierzeńcem jest pośpiech, brak czasu i bezmyślne rozpowszechnianie informacji:
Rozpowszechnianie ich ułatwiają również bańki w mediach społecznościowych. Użytkownicy często skupiają się w grupach o podobnych poglądach i następnie rozpowszechniają w nich informacje, które ich w tych przekonaniach utwierdzają.
Rozpowszechnianiu fake newsów sprzyjają też tzw. fabryki trolli, boty, automatyczne profile i sztuczna inteligencja.
Dezinformacja może wyrządzić poważne szkody. Mogą mieć one charakter polityczny (wpływ na wynik wyborów), biznesowy (fałszywe informacje o produktach) bądź osobisty (fałszywe oskarżenia, poniżanie) - pisze Press.pl
Jak rozpoznać fałszywe wiadomości?
- należy sprawdzić, czy strona internetowa, która podaje daną informację, jest prawdziwa (czy zawiera dane teleadresowe)
- sprawdzić autorów i ich poprzednie publikacje
- warto przeczytać cały artykuł, a nie tylko jego nagłówek
- sprawdzać informację w innych źródłach,
- zapytać ekspertów
- upewnić się, że cały materiał jest nowy, a nie na przykład sprzed kilku lat
- ocenić, czy poglądy nie wpływają na odbiór informacji i nie czytamy jej w sposób tendencyjny
