Kryzys gospodarczy. Czym jest kryzys gospodarczy? Jakie są jego skutki społeczno-ekonomiczne?
Kryzys gospodarczy, przyczyny i skutki
Pojęcie kryzys pochodzi od greckiego słowa oznaczającego przełom, przesilenie, punkt zwrotny, moment rozstrzygający.
To sytuacja, w której pojawiają się poważne zakłócenia na rynku finansowym. Towarzyszy im spadek cen aktywów oraz upadek instytucji finansowych i niefinansowych.
Kryzys wywołuje nagłe pogorszenie się stanu gospodarki. Pierwszym symptomem zbliżającego się kryzysu jest krach giełdowy oraz spadek indeksów giełdowych, który przeradza się w długoterminową bessę.
Możemy wyróżnić kilka czynników powodujących kryzys:
- błędna polityka finansowa
- błędna polityka gospodarcza
- niewydolność systemu finansowego
- galopująca inflacja przeradzająca się w hiperinflację
W czasie trwania kryzysu dochodzi też do upadłości wielu przedsiębiorstw, w wyniku czego następują zwolnienia grupowe, utrata miejsc pracy i redukcja etatów, płac i zatrudnienia, spadek inwestycji, spadek PKB, wzrost bezrobocia, spadek dynamiki gospodarczej i produkcji, deficyt fiskalny, budżetowy czy handlowy.
Wielki kryzys gospodarczy na świecie
Początek kryzysu w historii kapitalizmu ujawniał się już na przełomie lat dwudziestych w Stanach Zjednoczonych, jednak umowną datą jego rozpoczęcia jest 24 października 1929 roku.
Kryzys lat 1929-1933
Dzień ten znany jest jako czarny czwartek, bo właśnie wtedy na nowojorskiej giełdzie odnotowano nagły spadek cen większości akcji. Krach na giełdzie doprowadził do wielu bankructw i zadłużeń, a fala kryzysu zalała niemal cały świat. Kryzys spowodował mniejszy poziom produkcji przemysłowej (nawet do 50%), a zatrudnienie straciło miliony ludzi. Bezrobocie było na jednym z najwyższych poziomów odnotowanych w historii. W związku ze spadkiem cen produktów rolnych, szczególnie mocno kryzys odczuło także rolnictwo.
Kryzysy wewnętrzne miały duży wpływ na całą światową gospodarkę i handel zagraniczny. Broniąc się przed skutkami kryzysu, państwa podnosiły cła i stosowały dumping cenowy. W wielu przypadkach zaczęto rozliczać się w barterze, płacąc towarem za inny towar.
Wreszcie zmiany te wywołały również kryzys walutowy. Kraje ustalały kurs walut w odniesieniu do ilości posiadanego złota. Kierowano się zasadą, zgodnie z którą emitowano taką ilość banknotów, jaka miała pokrycie w złocie.
Jednak w czasie kryzysu z banków złoto wypływało, co skutkowało załamaniem przyjętego systemu. To wtedy nastąpiło zadłużenie w amerykańskim banku centralnym, ponieważ pokryciem emisji pieniądza stał się dług publiczny, a nie jak dotychczas złoto.
Z czasem rządy państw zaczęły mocno ingerować w rynek, regulując ceny i ustanawiając monopole. Działania te zaczęły wkrótce przynosić pozytywne efekty, a światowa gospodarka po roku 1933 zaczęła podnosić się z kryzysu.
Wielki kryzys w Polsce (1929-1935)
Na skutek wielkiego globalnego kryzysu, tuż po odbudowaniu ogromnych zniszczeń po I wojnie światowej jego widmo dotarło do Europy.
Spadek produkcji w Polsce sięgnął do 41% i pomimo niewielkiej poprawy w latach następnych, nawet w połowie lat trzydziestych przemysł produkował 76% tego, co w roku 1928.
Polska podobnie jak Niemcy i Stany Zjednoczone stała się największą ofiarą kryzysu w gospodarce. Spadek popytu, a co za tym idzie produkcji, doprowadził do stopniowego zamykania kolejnych zakładów pracy i zwalniania pracowników. Ich liczba zmniejszyła się o niemal 25%. Wielki kryzys spowodował zamknięcie firm i bankructwa.
Często nawet zatrudnieni nie mogli liczyć na godne i stabilne warunki pracy.
W ogarniętej kryzysem Polsce miliony ludzi żyło na granicy bankructwa. Wyliczono, że średni dzienny budżet przypadający na jedną osobę wynosił raptem 60 groszy, co w przeliczeniu daje około 5 dzisiejszych złotych.Według ogólnych wyliczeń epoki międzywojennej polski produkt krajowy zmniejszył się aż o 52%.
W roku 1935 zaczęto obserwować nieznaczną poprawę polskiej gospodarki jednak aż do roku 1939, czyli wybuchu II wojny światowej Polska nie powróciła do stanu sprzed kryzysu.
Współczesny kryzys gospodarczy
Współcześnie jesteśmy świadkami jednego z większych kryzysów gospodarczych na świecie, w tym także w krajach Unii Europejskiej. Zdaniem niektórych ekonomistów, załamanie rynku spowodowanego epidemią koronawirusa jest największym kryzysem ekonomicznym w ciągu ostatnich 200 lat.
Wyróżnia się trzy główne czynniki, które wywołały obecny krach:
- cykliczna recesja (cykle koniunkturalne)
- koronawirus
- pęknięcie baniek spekulacyjnych
Choć przewidywania ekonomistów są zróżnicowane na temat tego, jak będzie wyglądał przebieg kryzysu, jak dalekosiężne będą jego skutki, to już dziś wiemy, że krach finansowy jest jedynie kwestią czasu. Jest to kryzys inny niż wszystkie, ponieważ wiele zależy od rozwoju wirusa oraz rozwoju nauki na temat skutecznych środków zapobiegawczych, a także sprawnej i skutecznej terapii szczepionkowej.
Ponadto mnóstwo krajów stoi obecnie w obliczu innych kryzysów - kryzysu zdrowotnego, finansowego i załamania cen towarów, które oddziałują na siebie w złożony sposób. Decydenci polityczni udzielają gospodarstwom domowym, firmom i rynkom finansowym bezprecedensowego wsparcia, i choć ma to kluczowe znaczenie dla silnego ożywienia gospodarczego, to istnieje znaczna niepewność co do tego, jak będzie wyglądał krajobraz gospodarczy, gdy blokada gospodarki się zakończy – podaje Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
Łączne straty za rok 2020 i 2021 mogą osiągnąć nawet 9 bilionów dolarów światowego PKB, co daje więcej niż suma gospodarek Japonii i Niemiec.
Globalny kryzys Gospodarczy
Skala kryzysu jest globalna. Szczególnie dużych zakłóceń doświadczają kraje turystyczne ze względu na ograniczone możliwości podróżowania. Przed dużym wyzwaniem stoją również gospodarki wschodzące i rozwijające się. Jednocześnie słaby system opieki zdrowotnej i ograniczone finansowo możliwości wsparcia przez państwo dodatkowo destabilizują trudną już sytuację.
Po raz pierwszy od czasów wielkiego kryzysu, gospodarki rozwinięte oraz wschodzące znajdują się w recesji. Analitycy podnoszą, że aby doprowadzić do stabilizacji gospodarczej, rządy muszą zapewnić ludziom swobodne zaspokajanie ich potrzeb oraz wesprzeć przedsiębiorstwa zarówno podczas, jak i po zakończeniu pandemii. W trakcie fazy spowolnienia wsparcie to musi być kontynuowane, aby zminimalizować straty związane z utratą zatrudnienia oraz w wyniku ograniczonych inwestycji.
